क्रिप्टोकरन्सीचे जग अमर्याद संधींनी भरलेले आहे, परंतु त्यात धोके देखील आहेत, विशेषतः हॅकर्स आणि घोटाळेबाज जे भेद्यता शोधून त्यांचा फायदा घेतात. Chainalysis च्या अंदाजानुसार, २०२१ मध्येच क्रिप्टोकरन्सीशी संबंधित घोटाळ्यांमधून जगभरातून १४ अब्ज डॉलर्सहून अधिकची रक्कम हडपली गेली. तुमच्या डिजिटल मालमत्तेचे संरक्षण करणे यापुढे पर्याय राहिलेला नाही; ती एक गरज आहे.

हे पुस्तक तुम्हाला तुमची क्रिप्टो सुरक्षितपणे आणि तुमची गुंतवणूक सुरक्षितपणे कशी साठवायची याबद्दल १० सर्वोत्तम व्यावहारिक शिफारसी देईल.

टिप्समध्ये खोलवर जाण्यापूर्वी, आपण क्रिप्टो वॉलेट्स आणि तुमच्या मालमत्तेच्या सुरक्षेत त्यांची भूमिका समजून घेऊया. क्रिप्टो वॉलेट्स तुमच्या डिजिटल मालमत्तेवर खर्च करण्यासाठी आवश्यक असलेल्या प्रायव्हेट की (private keys) साठवतात. तुम्हाला माहित असणे आवश्यक असलेले दोन मुख्य प्रकार आहेत:

• हॉट वॉलेट्स (उदा. सॉफ्टवेअर वॉलेट्स): इंटरनेटशी जोडलेले आणि अनेक व्यवहारांसाठी सोयीस्कर, परंतु हॅक होण्याची शक्यता जास्त. उदाहरणे: MetaMask किंवा Trust Wallet.

• कोल्ड वॉलेट्स (उदा. हार्डवेअर वॉलेट्स जसे की Ledger किंवा Trezor): ऑफलाइन वातावरणात साठवणूक जे अधिक सुरक्षा प्रदान करते, दीर्घकालीन साठवणुकीसाठी आदर्श.

महत्वाचा मुद्दा? तुमच्या प्रायव्हेट की (private keys) कुठे आणि कशा ठेवल्या आहेत याबद्दल जागरूक रहा.

तुमचा पासवर्ड हा तुमच्या खात्याचे उल्लंघन होण्यापासूनचे पहिले संरक्षण आहे. तुमच्या सर्व क्रिप्टो खात्यांसाठी मजबूत पासवर्ड वापरा, ज्यात अपरकेस अक्षरे, लोअरकेस अक्षरे, संख्या आणि चिन्हे यांचे मिश्रण असावे. पासवर्ड व्यवस्थापनाच्या काही चांगल्या पद्धती खालीलप्रमाणे आहेत:

• किमान १६ कॅरेक्टर्स वापरण्याचा प्रयत्न करा.

• एकाच प्लॅटफॉर्मवर कधीही एकच पासवर्ड पुन्हा वापरू नका.

• मजबूत पासवर्ड साठवण्यासाठी आणि तयार करण्यासाठी Bitwarden किंवा Dashlane सारखे पासवर्ड व्यवस्थापक वापरा.

हॅकर्सना दूर ठेवण्याचा एक सोपा मार्ग म्हणजे 2FA चालू करणे:

• अधिक सुरक्षेसाठी SMS ऐवजी Google Authenticator किंवा Authy सारखे ऑथेंटिकेशन ॲप्स वापरा.

• YubiKey सारख्या हार्डवेअर की तुमच्या खात्यांसाठी आणखी सुरक्षा प्रदान करतात.

टीप: SIM-swapping हल्ल्यांच्या वाढत्या संख्येमुळे, शक्य असेल तेव्हा SMS-आधारित ऑथेंटिकेशन टाळा.

कोल्ड वॉलेट, किंवा ऑफलाइन स्टोरेज, सायबर हल्ल्यांना कमी असुरक्षित असते.

• हार्डवेअर वॉलेट्सची उदाहरणे Ledger Nano X किंवा Trezor One आहेत.

• तुमची दीर्घकालीन होल्डिंग्स (holdings) कोल्ड वॉलेटमध्ये साठवा आणि ती भौतिकरित्या सुरक्षित ठेवा (उदा. फायरप्रूफ सेफमध्ये).

तुम्ही Bitcoin, Ethereum, किंवा इतर कमी ज्ञात ऑल्टकॉईन्स (altcoins) साठवत असाल, तरीही कोल्ड वॉलेट्स सर्वात सुरक्षित आहेत.

तुमची सर्व क्रिप्टोकरन्सी कधीही एकाच वॉलेटमध्ये ठेवू नका. विविध वॉलेट्समध्ये मालमत्तेत विविधता आणणे का उचित आहे याची कारणे खालीलप्रमाणे आहेत:

• मुख्य वॉलेट्स (हॉट वॉलेट्स): कमी शिल्लक असलेल्या आणि वारंवार वापरल्या जाणाऱ्या व्यवहारांसाठी यांचा वापर करा.

• कोल्ड वॉलेट्स (दीर्घकालीन साठवणूक): मोठ्या होल्डिंग्स साठवण्यासाठी यांचा वापर करा.

एका वॉलेटमध्ये हॅक झाल्यास होणारे नुकसान कमी करण्यासाठी ही विविधता उपयुक्त ठरते.

तुमच्या प्रायव्हेट की (private key) किंवा सीड फ्रेजला (seed phrase) "तुमच्या तिजोरीची चावी" समजा. जर कोणाला ती मिळाली, तर ते तुमच्या क्रिप्टोचे नियंत्रण मिळवतात.

• त्या ऑफलाइन साठवा (उदा. कागद किंवा धातूच्या बॅकअपवर).

• तुमची सीड फ्रेज कधीही क्लाउड स्टोरेजमध्ये ठेवू नका किंवा त्याचा स्क्रीनशॉट घेऊ नका.

• अधिक टिकाऊपणासाठी तुम्ही Cryptotag सारख्या स्टील कॅप्सूल वापरू शकता.

क्रिप्टोकरन्सीचे व्यवहार अपरिवर्तनीय (irreversible) असतात. याचा अर्थ असा की वॉलेट ॲड्रेसमध्ये एक छोटीशी चूक झाल्यास पैसे चुकीच्या ठिकाणी जाऊ शकतात.

·       प्राप्तकर्त्याचे वॉलेट ॲड्रेस नेहमी मॅन्युअली दोनदा तपासा.

·       कॉपी केलेल्या ॲड्रेसमध्ये बदल करणाऱ्या क्लिपबोर्ड हायजॅकिंग मालवेअर (clipboard hijacking malware) पासून सावध रहा.

प्रो टीप: व्यवहार पूर्ण करण्यापूर्वी वॉलेट ॲड्रेसचे पहिले आणि शेवटचे काही अंक तपासा.

सार्वजनिक वाय-फाय हॅकर्ससाठी मॅन-इन-द-मिडल (MITM) हल्ले सुरू करण्यासाठी स्वर्ग आहे.

• घराबाहेर व्यवहार करताना इंटरनेटचा सुरक्षित वापर करण्यासाठी VPN वापरा.

• सार्वजनिक नेटवर्कवर क्रिप्टो वॉलेट्स ऍक्सेस करणे किंवा व्यवहार करणे टाळा.

हॅकर्स वापरकर्त्यांना संवेदनशील डेटा उघड करण्यासाठी फसवण्यासाठी नियमितपणे फिशिंग हल्ल्यांचा वापर करतात. यापासून पुढे कसे रहावे:

• मोफत क्रिप्टो किंवा तातडीचे सुरक्षा पॅच (security patches) देणाऱ्या ईमेल किंवा सोशल संदेशांबद्दल सावध रहा.

• एक्सचेंज (exchanges) आणि वॉलेट्स ऍक्सेस करण्यासाठी केवळ अधिकृत वेबसाइट्स वापरा.

• फिशिंग पेजेस ऍक्सेस करण्याचा धोका कमी करण्यासाठी प्रतिष्ठित वेबसाइट्स बुकमार्क करा.

बग्स असलेल्या प्रोग्राम्समध्ये भेद्यता (vulnerabilities) असतात ज्यांचा हॅकर्स फायदा घेतात. तुमचे ॲप्स आणि डिव्हाइसेस नवीनतम आवृत्त्यांसह अपडेटेड असल्याची खात्री करा.

• अँटीव्हायरस सॉफ्टवेअर, ऑपरेटिंग सिस्टम आणि वॉलेट सॉफ्टवेअरवर नियमित अपडेट्स मिळवा.

• जेव्हा उपलब्ध असेल तेव्हा ऑटो-अपडेट (auto-update) करा.

जर तुम्ही मोठ्या क्रिप्टो गुंतवणुकीचा व्यवहार करत असाल, तर विमा तुम्हाला अतिरिक्त संरक्षण देऊ शकतो.

• स्मार्ट कॉन्ट्रॅक्ट फेल्युअर (smart contract failure) किंवा हॅकिंगपासून संरक्षण देणारी Nexus Mutual किंवा तत्सम उत्पादने शोधा.

• जरी हे एक उदयोन्मुख बाजार असले तरी, क्रिप्टो विमा आर्थिक नुकसान कमी करण्यास मदत करू शकतो.

या पायऱ्यांनी क्रिप्टोचे संरक्षण संपत नाही. सायबर धोके सतत विकसित होत आहेत. सक्रिय रहा:

• संशयास्पद वर्तनासाठी खात्यांचे नियमितपणे निरीक्षण करा.

• सुरक्षा क्षेत्रातील बदलांविषयीच्या बातम्यांशी अद्ययावत रहा.

• क्रिप्टो खात्यांसाठी एक वेगळा ईमेल पत्ता ठेवा जो इतर वैयक्तिक किंवा आर्थिक डेटाशी जोडलेला नाही.

कोल्ड वॉलेट स्टोरेजपासून फिशिंग हल्ले टाळण्यापर्यंत, तुमची क्रिप्टोकरन्सी सुरक्षित करण्यासाठी सायबर सुरक्षा क्षेत्राचे ज्ञान आणि प्रभावी सुरक्षा पद्धती लागू करणे आवश्यक आहे. तुमच्यासोबत घडण्याची वाट पाहू नका. आजच करा.

आता तुमची पाळी आहे. या शिफारसींसह आजच सुरक्षा वाढवा आणि तुमच्या डिजिटल जीवनाच्या सुरक्षिततेच्या दिशेने पहिले पाऊल उचला.